Toeval bestaat niet?

Twee mid-veertigers zijn samen onderweg naar een meeting in het verre zuidwesten van het land. Aangezien we zowel collega’s als goede vrienden zijn, wordt er niet enkel over de professionele uitdagingen van gedachten gewisseld maar zinken onze overpeinzingen ook af naar de wortels van onze verbondenheid: twee ezels die zowat elkaars spiegel geworden zijn en waarbij de één op tijd de ander met een hoef op de schouders tikt om werkelijk te blijven ademen en met voldoende lef van de levenswaterbak te drinken. Het lijkt wel gisteren dat we elkaar als enthousiaste dertigers voor de eerste keer zagen en eerder formeel de hand schudden. Fijn hoe we elkaar door de jaren heen vol vertrouwen voorzichtig uitgepakt hebben, niet-georkestreerd authentiek ont-moeten en oprecht akoestisch mogen.

Met het verstrijken van de kilometers realiseren we ons hoe mooi België eigenlijk is, van gladde kust tot ruwe Ardennen. Kun je het leven vergelijken met een rit van de vlakke Kempen naar het hellende landschap waar de Lesse zijn eigen koppig kronkelend pad opgeeft en zich aan de ruimere stroom van de Maas overgeeft? Als je jong bent, lijkt alles vanzelf te gaan. Met het ouder worden en vooral wanneer de helling al eens wat steiler wordt, moet je terugschakelen om niet helemaal stil te vallen. Wij zijn de voertuigen op die weg, waarbij de één al wat zwaarder geladen is dan de ander en misschien gebukt gaat onder een onzichtbare mentale last die de rit nog moeilijker maakt.

“Als toeval niet bestaat, waarom is er dan een woord voor?” (Philo Van Alexandrië)

We zijn niet enkel halverwege onze rit naar de bestemming van de dag maar kunnen volgens de fysiologische wetten van ons bestaan en de naakte leeftijdsstatistieken nu al verder terug- dan vooruitkijken. Dan is het des mensen om zich af te vragen hoe het tot nog toe verlopen is. Zit ik nog in de flow van mijn eigen (berg)riviertje of al in de hoofdstroom richting de rustkust om uit te doven en op te gaan in de zee van de eeuwigheid? Ben ik wat aan het dobberen in een kalme meander van een bochtig tussentraject, op weg naar een stroomversnelling? Welke zijstromen duiken nog op? Mag ik dan enkel pootje baden en hoef ik niet bang te zijn voor een te stevige onderstroom die me onderuit kan halen? Uit het taoïsme leerde ik dat we geduldig vertrouwen mogen hebben in de rivier en dat de richting zich vanzelf ontvouwt. Van een fietsmakker heb ik dan weer onthouden dat het niet belangrijk is hoe snel je loopt maar wel hoe ver je loopt.

In een steeds glooiender landschap halen we een tragere vrachtwagen in. Een kleinere auto passeert en nestelt zich voor ons op de middenstrook. Dan begint mijn goede vriend plots te lachen. Een binnenpretje? “Kijk eens voor ons”. En dan zie ook ik welke slogan er op de achterruit staat: “Your chance to change”. Is dat een boodschap? Wel heel toevallig, in deze middenfase van ons leven en rekening houdend met wat er de voorbije twee-drie jaar zoal met mij gebeurd is. Bestaat toeval überhaupt? En wat is dat dan eigenlijk? De verklarende woordenboeken spreken van toeval als zich een gebeurtenis voordoet waarvoor geen doeloorzaak te vinden is, wanneer de ene gebeurtenis onbedoeld, ongericht of ongestructureerd een andere bepaalt. Als we Voltaire mogen geloven, bestaat het niet en is het gewoon het gevolg van een oorzaak die we niet zien. Johan Cruyff houdt het er op zijn beurt kort maar krachtig bij dat toeval logisch is.

“Toeval is Gods manier om anoniem te blijven.” (Einstein)

In een filosofisch-spirituele context worden toevalligheden als richtingaanwijzers bestempeld. Zelf heb ik het wel eens over de wet van figuur en achtergrond: je merkt die dingen op omdat je er momenteel voor openstaat. Jung noemt dat synchroniciteit: verschillende gebeurtenissen treden min of meer tegelijkertijd op in een voor jou zinvol verband dat niet noodzakelijk als causaal wordt ervaren.

De tegenpool van toeval is dan weer determinisme, waarbij alles volledig van tevoren bepaald en dus voorspelbaar is. De één zijn karma, de ander zijn lot. (Als deze thematiek je interesseert, lees dan ook eens Het grote plan.) Een hamvraag in die context? In hoeverre bepaal je belangrijke kantelmomenten in je leven zelf? Gebeurt dat dan altijd bewust of onbewust? Of evolueer je van onbewust onbewust over onbewust bewust naar bewust bewust naarmate je meer voor een richting openstaat en erin gelooft?

Graag deel ik nog twee persoonlijke toevalervaringen. De eerste is dat ik me afvraag waarom ik zo vaak op een klok, uurwerk of mijn gsm kijk wanneer de tijd 11:11 aangeeft, terwijl 11 november de dag is waarop mijn jongere broer het leven verloor? Zuigt mijn biologische klok mij daar naartoe om mezelf even aan hem te herinneren? Is het zijn knipoog vanuit de energie die overblijft? Aura’s die contact zoeken?

Een ander huzarenstukje dateert van bijna halverwege de jaren 90 in de vorige eeuw – raar trouwens, wanneer je over je leven in de vorige eeuw vertelt. Ik studeerde in Antwerpen. De Sinksenfoor stond op het Zuid. Ze bestaan misschien al niet meer, die felgekleurde gammele karretjes op de kermis waaruit in ruil voor twintig frank en na een druk op de magische knop een geheimzinnig briefje tevoorschijn getoverd werd waarop je toekomst voorspeld stond. Op mijn briefje las ik ‘Annik’, met ‘k’ en niet de veel vaker voorkomende variant met ‘ck’. De naam van de toen jongere juffrouw die op dat moment naast me stond – ja, die van de kuiltjes als ze lacht. OK, ze was geen 16 en niet blond, zoals afgedrukt. De voorspelling gebeurde “onder invloed van Nathalie, de grootste waarzegster allertijden”. De beste vriendin, toen en nu, van vrouwlief heet… Nathalie. “Zelfs de grootste twijfelaars zijn verbaasd”, besloot de alwetende. Dat komt binnen voor iemand die zichzelf wel eens de vleesgeworden rationele twijfel genoemd heeft. Zowel het briefje als onze samenstroom zijn al heel wat kilometers verder. De kinderen mogen ondertussen zelf bepalen wat ze ervan vinden.

Toch iets om even bij stil te staan, zonder onszelf af te vragen of we zo’n frappante gebeurtenis vanuit ons verstand, dat nu éénmaal alles wil verklaren, toeval of determinisme moeten noemen. Laten we ons overgeven aan de flow, zwemmen voor wat we waard zijn en toevalligheden omarmen, vooral wanneer ze voor positieve energie zorgen, we zo het pad kruisen van mensen met wie het aardig stroomt en ondertussen smaakvol verder grazen in het weiland van ons bestaan, van de zilte zeelucht in het noorden tot de diepe dennengeur in het zuiden.

Na een lange dag met een meeting die tot een mooi partnership zal leiden, vruchtbaar Topoverleg dat ze wel eens pingpong noemen en vriendschappelijke verbondenheid wisselen de ezels een blik uit, ze balken dat het goed is en kijken uit naar de volgende ontmoeting. Of die net als hun eerste toevallig is? Ach, wat maakt het uit…