Wat als?

De vrije wil is volgens onze Bijbelse overlevering één van de mooiste deugden die de mens kreeg toen die op de zesde scheppingsdag het leven ingeblazen kreeg. Waarom hebben we het dan toch zo vaak lastig met kiezen en gaan we ten onder aan keuzestress of wat in het Frans zo mooi l’embarras du choix genoemd wordt? Het lijkt wel een contradictio in terminis wanneer die ultieme deugd en de daaraan gekoppelde last in één samenstelling gepropt worden. Het Aards Paradijs en lekker ogende appels: dat kan wel eens zuur opbreken. Voelde jij je al ooit gevangen in de hoogste vrijheid die je eigenlijk bezit?

Vóór onze geboorte en als (klein) kind worden zo goed als alles keuzes voor ons gemaakt. Naarmate we opgroeien en een eigen persoonlijkheid vormen, nemen we steeds meer zelf beslissingen. Die evolueren meestal van eerder onbezonnen naar weloverwogen. Ze verschuiven vaak van hart naar verstand en worden dan hoe langer hoe meer ingegeven door gewoontes, tradities, overtuigingen en verwachtingen van onszelf of anderen. Eigenlijk staan we ons hele leven op een kruispunt van keuzes, vol signalen, waarschuwingsborden en richtingaanwijzers waarvoor de één al wat meer oog heeft dan de ander.

Veel mensen fladderen als hun vrolijke zelf gelukkig van een vorige naar een volgende keuze, zonder bij de implicaties stil te staan. Ze nemen de bluts met de buil, zoals een mooi Vlaams spreekwoord ons leert. Voor de intuïtieve twijfelaar loert echter het spook van het scenariodenken om de hoek. Hij loopt het risico om in een zelfgesponnen web van (niet) genomen beslissingen te vliegen en zich innerlijk verteerd te voelen door een denkbeeldige spin die zijn overactieve brein met wat-als-vragen en misschien-opties bestookt en hem zo in de gedachteval lokt. Het uitgedroogde restje dat van hem overblijft, valt uit het kunstig geweven rag en verdwijnt tergend traag in het onderliggende moeras der keuzes.

Hoe rationeel kunnen we keuzes eigenlijk benaderen en in welke mate kan ons hart of buikgevoel daarbij uitgesloten worden? Zou het voor sommigen onder ons niet handig zijn om alle belangrijke beslissingen tijdens het leven in een stevig excelbestand te stoppen en via wat-als-analyses en scenariobeheer alle opties tegen elkaar af te zetten? Voor wie zijn persoonlijke missie nog niet kent, bestaat blijkbaar zelfs de mogelijkheid tot doelzoeken. Je leven is geen eindeloze doolhof meer van keuzes, vol wildgroeiende heggen met spijtverterende spinnen die je pad telkens weer versperren maar ontvouwt zich als een netjes gestructureerde boomgaard waarin je bevrijd je tanden in de lekkerste levensappels zet.

Of je schrijft als een volleerd webwever de magische IT-formule van jouw leven via SQL (Structured Query Language), waarmee je het beste uit de beschikbare databases of tabellen ophaalt, met elkaar linkt en zelfs automatisch aanpast wanneer er volgens de combinatie van een aantal vooraf gedefinieerde parameters een keuze gemaakt moet worden. Je bewaart die op de servers in je brein en glijdt probleemloos als een zelfrijdende auto over kruispunten, rotondes en splitsingen. Knipperlichten voor (onverwachte) risico’s zijn niet meer nodig. Belemmerende eigenschappen vallen weg. Want alles werd eerder al feilloos ingecalculeerd. Je start daarbij met een propere lei, via een eenvoudige opdracht om alle cookies uit je grijze massa te verwijderen. Bent u zeker? Ja! Leven als exacte wetenschap.

SELECT * FROM Life
WHERE feeling=’happiness’
AND flow=’luck’;

DELETE FROM dna
WHERE characteristic=’doubt’
OR restraint=’fear’;

Er bestaat echter ook een minder berekende manier om je van die lastige keuzecocon te ontdoen en jezelf tot een vrije vlinder te ontpoppen. Via de krachtigste levenspomp die al voor je eerste buitenbaarmoederlijke hap naar adem in je nog tere lijf verscholen lag en op het ritme van je diepste emoties klopt. Die jouw lichaam tot in de kleinste vezels van de nodige zuurstof voorziet. Het kompas van je ziel. Je hart.

“You can’t connect the dots looking forward, you can only connect them looking backwards”. (Steve Jobs)

Bij het woord hart denken we automatisch aan gevoel. Kan je (verstand) je gevoel wel voldoende vertrouwen? Is het een goede barometer bij het nemen van beslissingen of het maken van keuzes? Wat ik niet wist, is dat ons woord kiezen nauw verwant is met het Latijnse gustus (smaak) en het Griekse geúesthai (proeven). Dus kiezen is eigenlijk proeven. Proberen. En niet eindeloos inschatten vooraleer iets wel of niet te doen. Zullen we die vooraf uitgedokterde rationele scenario’s dan maar loslaten en meer onze innerlijke wegwijzer van het gevoel volgen? Daarbij het advies van Steve Jobs volgen dat we niet alles op voorhand in elkaar kunnen weven maar erop moeten vertrouwen dat de draden elkaar vroeg of laat vanzelf kruisen? In die filosofie is het belangrijk om te beseffen dat een foute keuze niet bestaat. Je neemt misschien wel eens een beslissing die slecht uitdraait, maar dan heb je dat godsgeschenk van een vrije wil om een nieuwe keuze te maken, misschien de beste ooit. Er wordt wel eens gezegd dat de mens slechts een fractie van zijn verstand gebruikt. Hoe zit dat dan eigenlijk met ons gevoel?

Nog iets wat je daarbij best loslaat, is wat achter je ligt. Op sociale media bestaat ondertussen het recht om vergeten te worden. Laat ons dat doen met alle mogelijke versies van het verleden die nog in onze nostalgische rugzak van potentiële alternatieve levenslopen zitten. Iedereen vraagt zich wel eens af hoe zijn leven eruit gezien zou hebben mocht hij op een bepaald moment een andere keuze gemaakt hebben. Op zich is dat geen erfzonde, maar wanneer je er hardnekkig in blijft rondhangen, deelt de geschiedenis je vroeg of laat een ferme tik uit. Als prikkeldraad die je vlees steeds dieper openrijt wanneer je in paniek heen en weer rolt. Wat achter je ligt, kan niet meer herschreven worden. Punt.

Hetzelfde geldt voor de verschillende denkbeeldige toekomstscenario’s die in je hoofd rondspoken. Weg ermee. Zowel verleden als toekomst hebben trouwens geen grammaticaal meervoud. Er ligt dus maar één toekomst voor jou in het verschiet. Maar die is wel continu in beweging. En jij bent zelf de drijvende en scheppende kracht dankzij jouw kern-energie. Volg je gevoel, zet gewoon de volgende stap, denk niet te ver vooruit en vertrouw op de beste gids die je in je hebt. En gun de tijd de ruimte om wonderen te verrichten.

“Always in motion is the future.” (Yoda): 

Forget the future. Be in motion.